İnsan beyninde geçmişte sağlıklı olan sinir hücrelerinin doğru çalışamaz hale gelmesi sonucu diğer beyin hücreleriyle aktivitelerini kaybetmesi ve ölmesi aslında demansın nedenidir. Yaş ilerledikçe sinir hücreleri herkeste zamanla kaybolur ancak demansı olan kişiler bu semptomları daha belirgin şekilde yaşarlar. İleri yaşlarda daha sık karşılaşılsa da, demans yaşlanmanın bir parçası olarak ortaya çıkmaz.
DEMANS NEDİR?
Demans, günlük yaşamı ve aktiviteleri etkileyecek düzeyde, düşünme, hatırlama, dil ve muhakeme yeteneğinin kaybı gibi bir grup semptomu tanılamak için kullanılan bir terimdir. Halk arasında bunama olarak da bilinen demans aslında bir hastalık değil, beyni etkileyen bozuklukların neden olduğu bir dizi semptomu tanımlar. Örneğin Alzheimer hastalığı demans’ın en sık görülen türüdür. Demans aynı zamanda, mesleki performansta azalma, sıradan cihazların kullanımı, hobiler, ev işleri ya da kendi öz bakım gibi aktivitelerde kayda değer bir bozulmalar yaratabilir.
Alzheimer ve demans arasındaki fark nedir?
Demans (bunama) belirti ve bulguları birçok hastalık nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Alzheimer hastalığı belirtileri de demans bulguları ile aynıdır yani Alzheimer hastalığı bunamaya neden olan bir hastalıktır. Alzheimer hastalığının ilk 2-4 senesi hafif ve erken evre olarak bilinir. En erken bulgusu yeni öğrenilen şeylerin veya olayların unutulmasıdır. Yazmada, cihaz kullanmada zorluklar başlayabilir. Sonraki 4-10 sene arası orta evre olarak kabul edilebilir.
Burada problemlerle başa çıkmada güçlük, sebep sonuç ilişkisi kuramama, kaybolma, uyku bozukluğu meydana gelebilir. Kişiler günlük aktivitelerinde yardıma ihtiyaç duyar. Bu evrelerde kafa karışıklığı belirgin olur. İleri evrede ise yakınlar tanınmaz, düşmeler, yutma sorunları, idrar-dışkı kaçırma meydana gelir. Alzheimer hastalığında risk faktörü olarak kalp sağlığına kötü etkenlerin beyin sağlığına da olumsuz olduğu ifade edilir. Vasküler risk faktörlerinin önlenmesi, sigarayı bırakmak, uyku düzeni, sosyal aktiviteler, egzersiz, bilişsel aktivite için hobiler Alzheimer Hastalığı riskini azaltmada önemlidir.
DEMANS BELİRTİLERİ NELERDİR?
Demansın en yaygın belirtisi hafıza kaybıdır. Hafıza sorunları olduğu için kişilerin yaptığı konuşmaları anımsamaması, sürekli aynı şeyleri tekrar etmesi ya da sorması demans belirtisi olarak ortaya çıkar. Demans belirtileri nedene bağlı olarak değişir. En yaygın semptomları şunlardır:
Bilişsel değişikliklerde demans belirtileri
-Başkaları tarafından fark edilen hafıza kaybı
-İletişim kurmada güçlük ya da kelimeleri bulmada sorun yaşama
-Görsel ve yer bulma becerilerinde zayıflama
-Akıl yürütme veya problem çözmede güçlük
-Karmaşık görevleri yerine getirememe
-Planlama ve organize edememe
-Hareketlerin koordinasyonu ve kontrolünde zayıflık
Psikolojik değişikliklerde demans belirtileri
-Kişilik farklılıkları oluşması
-Depresyon.
-Anksiyete
-Uygunsuz davranışlar
-Şüpheci olmaya bağlı olarak paranoya
-Olmayan şeyleri görme yani halüsinasyon
DEMANS EVRELERİ NELERDİR?
Demans bulgulara göre erken, orta ve geç evre olarak sınıflandırılabilir. Erken evrede, unutkanlık, zamanı takip edememek, tanıdık mekanlarda kaybolmak görülür. Orta evrelerde, yaşanan son olaylar, insan isimleri unutulabilir. Ev içinde kaybolma, iletişim sorunları yaşama, kişisel bakımı yapamama gibi problemler görülebilir. Geç evrede ise kişi zamandan, mekandan habersiz olur, yakın tanıdıklarını tanımaz, kişisel bakımını yapamaz, yürümede zorluk yaşayabilir, saldırgan davranışlar gösterebilir.
DEMANS NASIL TEDAVİ EDİLİR?
Demans tedavisi ve bu tedaviye yanıt demansın hangi türde olduğuna göre farklılık gösterir. İlerleyici demans türlerinin çoğu kesin tedavi edilemez ama destek tedavilerle belirtiler ve semptomlar yönetilebilir.
Kolinesteraz inhibatörleri, memantin gibi ilaçlarla hastalığın seyrinin durdurulması hedeflenerek bulgularda geçici düzelme sağlanabilir. Ayrıca nöroloji uzmanı depresyon, uyku bozukluğu, ajitasyon gibi bulguları geriletmek, tedavi etmek için farklı ilaçlar verebilir. Ayrıca medikal tedaviler dışında çevre düzenlemeleri ile hastanın bulunduğu ortamın güvenli bir hale getirilmesi gereklidir.
Düşme, çarpma gibi kazaları önlemek için hasta yakınlarına önemli görevler düşmektedir. Gürültüyü azaltmak demans hastalarının odaklanmasına yardım eder. Bıçak, araba anahtarı gibi güvenliği tehdit eden eşyaların gizlenmesi gerekebilir.
Tedavi edilebilir demanslar içerisinde yer alan B12 eksikliği, tiroid hormon bozukluğu gibi nedenlerle ortaya çıkan demanslarda altta yatan nedenin tedavisi ile bulgularda tam düzelme görülmektedir.
Demansı olan hastaların düzenli olarak nöroloji ve psikiyatri doktorları tarafından takibinin yapılması hastalık bulgularının, hastalık seyri ve şiddetinin kontrolü açısından önem taşımaktadır.
DEMANS ÖNLENEBİLİR Mİ?
Demansı önlemenin kesin bir yolu olmamakla birlikte yaşam şeklinde değişiklikler yapılması ve risk faktörlerinin kontrolü, beyin rezervinin korunmasına ve demansın ilerlemesinin yavaşlatılabilmesine katkı sağlayabilir. Kişinin zihnini aktif tutması sudoku gibi zihinsel olarak teşvik eden oyunları oynamak faydalı olabilir.
Fiziksel aktivite demans başlangıcını geciktirebileceğinden mutlaka egzersiz yapılmalıdır. Sigara içilmemelidir. Çünkü sigara riski artırabilir. Vitamin ve mineralden, antioksidanlardan zengin beslenmek gereklidir. Diyette tuz ve şeker alımının azaltılması faydalı olacaktır. Kardiyovasküler risklerin yönetimi, diyabet, yüksek tansiyon ve kolesterolün önlenmesi, kilo vermek faydalıdır. Kaliteli uyku, diğer sağlık koşullarının düzeltilmesi önemlidir.
